تقویت مهارت های فن بیان و سخنوری کودکان و نوجوانان از جمله مهم‌ترین توانایی‌هایی است که لازم است والدین به کودک و نوجوان خود آموزش دهند چراکه پرورش این مهارت تاثیر به سزایی در موفقیت و آینده فرزندان دارد. در واقع آنچه که باعث می‌شود کودکان به گونه‌ای جذاب صحبت کنند و در نحوه دوست‌یابی و اجتماعی شدن موفق عمل کنند، پرورش مهارت های ارتباطی کودکان است.
متاسفانه کودکانی که فاقد مهارت های ارتباطی هستند، به تدریج گوشه گیر و منزوی می‌شوند و این موضوع می‌تواند آنها را مستعد آسیب‌های روانی کند. در نتیجه لازم است به تقویت مهارت های فن بیان و سخنوری کودکان و نوجوانان بپردازید که در ادامه بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد. در کنار این مسئله بهره بردن از مشاوره کودک نیز می‌تواند بسیار موثر باشد.
اهمیت پرورش مهارت های ارتباطی کودکان
مهارت ارتباطی و فن بیان بالا در فرآیند دوست یابی بسیار حائز اهمیت است. کودکان در معاشرت با همسالان خود قانون پذیری، نظم و روابط اجتماعی را می‌آموزند.
انسان موجودی اجتماعی است و همواره در تعامل با دیگران قرار دارد. برقراری ارتباط خوب با دیگران مستلزم تقویت مهارت های ارتباطی و فن بیان است. از آن جایی که کودکان تشنه یادگیری هستند و از انعطاف شخصیتی بالاتری برخوردار می‌باشند؛ بهترین زمان برای دست یافتن به این توانایی همان سنین خردسالی است.
والدین باید توجه داشته باشند که پرورش مهارت های ارتباطی و تقویت فن بیان یکی از مهارت های زندگی است که لازم است حتما کودکان آن را بیاموزند.
برای پاسخ کودکتان صبر کنید
بیشتر ما در مکالمه‌ها حتی صبر نمی‌کنیم نفر مقابل جمله‌اش را تمام کند و بعد حرف خود را بزنیم. قانون خوبی که در این زمینه وجود دارد، ۵ تا ۱۰ ثانیه صبر برای پاسخ کودک است. این زمان به کودکتان فرصت می‌دهد تا آنچه را می‌خواهد بگوید آماده کند. این کار علاوه بر بهبود مهارت فن بیان کودکان می‌تواند در جلوگیری یا کاهش لکنت زبان در بعضی از آنها هم مؤثر باشد.
اشتباهات او را مدام تصحیح نکنید
اگر می‌خواهید کودک تان صدایی را درست تلفظ کند، به‌ویژه اگر صدایی است که تا وقتی بزرگ‌تر شود توسعه نمی‌یابد، لطفا همین جا بایستید! تصحیح مدام، دقیقا برعکس بهبود مهارت‌های ارتباطی و فن بیان کودکان عمل می‌کند. هرقدر بیشتر اصرار کنید که چیزی را درست بیان کند، نه‌تنها تکلمش را بهتر نمی‌کند، که تأثیرات نامطلوبی هم دارد. نباید به حرف زدن و بیان صداها بُعدی منفی بدهید، چون ممکن است انجام این کار را کلا متوقف کنند. اینکه تلاش کنید کودک خود را مجبور به حرف زدن یا بیان درست یک صدا کنید، مثل این است که به کسی که نمی‌تواند آشپزی کند، بگویید بهتر آشپزی کن!
با او مثل یک همراه ارتباطی کامل برخورد کنید
ایجاد تعادل در این زمینه ممکن است دشوار باشد. باید مثل بزرگسال با او حرف بزنید، اما همچنان در ذهن داشته باشید که کودک است. صحبت با کودک مثل یک بزرگسال، به‌معنای استفاده از واژه‌ها، جوک‌ها یا اطلاعات نادانسته‌ی او نیست؛ بلکه به‌معنای فرصت دادن، استفاده از ارتباط چشمی و ارزش قائل شدن برای چیزی است که می‌گوید.
مسلما کودکتان مرتبا چیزهایی می‌گوید که شما نمی‌فهمید (مثل عبارات بی‌معنی و نامفهوم)، اما باز هم فرصت بدهید، حدس بزنید درباره‌ی چه صحبت می‌کند و براساس حدس خود پاسخ دهید، حتی اگر مطمئن نیستید درباره‌ی چه صحبت می‌کنند.
همیشه حرف‌های کودکانه مثل «گوگولی مگولی…» با او نزنید. البته گاه و بی‌گاه ایرادی ندارد، اما وقتی به حدود ۹ ماه رسید، سعی کنید این کار را محدود کنید.
برای کودکتان الگویی خوب باشید
در مورد الگو بودن در زندگی صحبت نمی‌کنم، اگرچه باید در زندگی هم الگوی فرزندتان باشید، اما در اینجا منظورم الگوی صحبت کردن خوب است. اگر می‌خواهید فن بیان کودکان و مهارت‌های ارتباطی آنها قوی شود، باید به آنها نشان دهید که خودتان هم از چنین توانایی‌هایی برخوردار هستید. قانون خوبی که می‌توانید برای بهبود این مهارت‌های ارتباطی به‌کار بگیرید، حرف زدن کمی بالاتر از سطح فرزندتان است. این‌طوری آنها برای بهتر کردن مهارت‌هایشان به‌اندازه‌ی کافی تحریک خواهند شد.
کودکان از والدین خود تقلید می کنند، پس شیوه صحبت کردن و معاشرت کردن شما می تواند الگویی برای فرزندتان شود. برای این که بتوانید به پرورش مهارت های ارتباطی کودکان کمک کنید، ابتدا باید خودتان در این کار تبحر داشته باشید.
تلویزیون را خاموش کنید
شاید بگویید سرم شلوغ است، برنامه‌های خوبی برای بچه‌ها ساخته می‌شود و یا نشاندن بچه پای تلویزیون وقت لازم برای انجام کارهای دیگر را به شما می‌دهد، اما سعی کنید تا جای ممکن تلویزیون را خاموش نگه دارید. به‌خاطر داشته باشید که هرقدر زمان کمتری تلویزیون را روشن نگه دارید، کودکتان هم کمتر انتظار دارد تلویزیون روشن باشد. این روش در بلندمدت هم مفید است.
این کار به افزایش قدرت تخیل فرزندتان کمک می‌کند، کودکتان یاد می‌گیرد خودش را سرگرم کند و درنتیجه مهارت‌های زبانی خود را تقویت کند.
امروزه اکثر والدین از تلویزیون به عنوان راه حلی برای سرگرم کردن فرزندانشان استفاده می کنند تا بتوانند به مشغله های خود برسند. توصیه می شود زمان روشن بودن تلویزیون را محدود کنید. سناریو سازی، بازی های خودجوش، تعامل با همسالان یا بزرگترها فرصت مناسبی برای رشد یافتن و پرورش مهارت های ارتباطی کودکان است.
بخوانید، بخوانید، بخوانید
منظورم خواندن فقط کتاب نیست. به کتابخوانی برای کودکان هم می‌رسیم. پشت جعبه‌ی غلات صبحانه را بخوانید، نوشته‌های روی لباس‌ها را بخوانید، تابلوهای توی خیابان‌ها را بخوانید. هرقدر کودکتان بیشتر درمعرض صداها و ساختارهای زبانی قرار بگیرد، زودتر شروع به درک آنها می‌کند. موقع خواندن کتاب، درنظر داشته باشید که مجبور نیستید آن را کلمه به کلمه بخوانید. درعوض، می‌توانید به تصویرهای کتاب نگاه کنید و درباره‌ی آنها حرف بزنید. مثلا وقتی «دزده و مرغ فلفلی» را می‌خوانید، می‌توانید بگویید: «اِ، فلفلی رفته بالای کوه» یا «فلفلی سوار فیل شده» یا چیزهای دیگر.
هر قدر فرزندتان بیشتر در معرض ساختارهای زبانی قرار بگیرد، زودتر شروع به درک آنان خواهد کرد. زمانی که دارید برای کودکتان کتاب می خوانید، می توانید عکس های کتاب را به او نشان دهید، در مورد عکس ها برای او توضیح دهید و او را برای هم صحبت شدن با خودتان تشویق کنید. این کار باعث افزایش قدرت تخیل کودک می شود. همچنین او را با ساختارهای زبان، جملات و واژه ها آشنا می کند.
این کار دو فایده دارد:
فرزندتان یاد می‌گیرد که از تخیلش استفاده کند.
مهارت‌های زبانی خود را تقویت می‌کند.
سعی کنید هر روز حداقل یک کتاب بخوانید. مثلا می‌توانید هر روز قبل از استراحت بعدازظهر و قبل از خواب شب، یک کتاب برای فرزندتان بخوانید و این کار را به یک عادت تبدیل کنید.
پرسش هایی با پایان باز بپرسید
در اینجا باید مراقب باشید. کودک خود را با پرسش پشت پرسش بمباران نکنید و تصور نکنید این کار مهارت‌های زبانی او را تقویت خواهد کرد. خودتان را الگو یا همراه کلامی فرض کنید، نه امتحان‌گیرنده. پرسش‌هایی با پایان باز همان‌هایی هستند که می‌توانند با عبارت‌های مختلفی پاسخ داده شوند و نه فقط «بله» یا «خیر». این پرسش‌ها به فرزند شما یاد می‌دهند که چگونه فکر و استدلال کند.
اینها چند نمونه از تبدیل پرسش‌های ساده به پرسش‌هایی با پایان باز هستند:
پرسش: رفتی مدرسه؟
پرسش با پایان باز: کجا رفتی؟
پرسش بعدی: چی دیدی؟
پرسش: این اسباب بازی خوب بود؟
پرسش با پایان باز: چی رو توی این اسباب بازی دوست داشتی؟
پرسش بعدی: دوست داشتی یه اسباب بازی دیگه به جای این بخری؟
در مورد خودم، وقتی پای تقویت مهارت‌های زبانی و فن بیان کودکان به‌میان می‌آید، «درباره‌ی… برام بگو» عبارت موردعلاقه‌ی من است.
واژه ها را تکرار کنید
واژه‌ها را تکرار کنید؛ به‌ویژه وقتی فرزندتان هنوز کوچک است. آنها پیش از آنکه شروع به حتی گفتن صداها و واژه‌ها کنند، حداقل ۱۰۰ مرتبه باید آنها را بشنوند. تعداد دفعات استفاده از یک واژه را محدود نکنید.
تکرار کلید یادگیری است و این‌گونه است که کودکان مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت می‌کنند.
واژه ها و کلمات را تکرار کنید، مخصوصا زمانی که فرزندتان کم سن و سال است. راز یادگیری تکرار است و این گونه است که کودکان می توانند فن بیان و مهارت های ارتباطی خود را بهبود بخشند.
نتیجه گیری کنید، پیامدها را توضیح دهید
هرقدر زودتر این مفهوم را به کودکتان یاد بدهید، بهتر است. این بدین معنی نیست که باید کودک دو ساله‌ی خود را تنبیه کنید، اما وقتی اتفاقی می‌افتد یا او کار بدی انجام می‌دهد، به او کمک کنید که چرایی‌اش را بفهمد. باید بدانید که این امر کار و صبر زیادی می‌طلبد، اما در بلندمدت تأثیر مطلوب دارد و نیازی به تأکید نیست، زیرا به تقویت مهارت‌های استدلالی هم کمک می‌کند.
زمانی که می خواهید در مسائل مربوط به کودک تصمیم گیری کنید یا در مورد اشتباهی که انجام داده است به او هشدار دهید، برای صحبت کردن با او وقت بگذارید و دیدگاه او را نیز جویا شوید. سپس با بیان علت به نتیجه گیری بپردازید. رعایت این نکته صبر و حوصله زیادی لازم دارد ولی در بلند مدت تاثیر مطلوبی خواهد داشت چرا که علاوه بر تقویت فن بیان او، در شکل گیری توانایی استدلال، مباحثه، احساس همدلی و دیگر مهارت های اجتماعی او موثر است.
مثالی برای کودکان کم‌سن‌تر:
کودک روی صندلی می‌ایستد، می‌افتد و شروع به گریه می‌کند؛ البته با این فرض که آسیب جدی ندیده باشد.
پدر یا مادر می‌توانند بگویند: «افتادی» یا «دردت گرفت»، «نباید روی صندلی بایستی».
مثالی برای کودکان بزرگ‌تر:
فرزندتان به شما نگفته کجا می‌رود.
پدر یا مادر می‌تواند بگوید: «اگر آسیبی ببینی و من ندانم کجا هستی، چه می‌شود؟»
به‌خاطر داشته باشید که این کار را باید به شیوه‌ی مثبتی انجام دهید.
مثال:
فرزندتان به حرف شما گوش کرده و اتاقش را تمیز می‌کند.
پدر یا مادر می‌تواند بگوید: «ممنونم که اتاقت را تمیز کردی، امروز می‌توانی با دوستانت بیشتر بازی کنی، چون کاری که از تو خواستم را انجام دادی.»
کودکتان را به‌خاطر حرف زدن تشویق کنید
این هم از آن مواردی است که باید تعادل را در آن حفظ کرد. نباید بعد از هر کلامی که فرزندتان به‌زبان می‌آورد، به او بگویید چقدر عالی حرف می‌زند. بین تعریف‌ها زمان بگذارید. حداقل چند باری در طول روز این موضوع را به او بگویید. وقتی کوچک‌تر هستند، بیشتر تعریف کنید.
برای کودکان کم‌سن‌تر:
وقتی چیزی را با نام درستش صدا می‌کنند، بگویید: «خوب گفتی» یا «درست است، این همان… است» یا «خیلی خوب صحبت می‌کنی.»
برای کودکان بزرگ‌تر:
وقتی واژه‌ی جدید را به‌کار می‌برد که درنظر داشتید بگوید، باید از او تعریف کنید. می‌توانید بگویید: «ببین! چه کلمه‌ای رو استفاده می‌کنه.»
وقتی مسئله‌ای را به‌تنهایی حل می‌کند یا می‌بینید جمله‌ی پیچیده یا درست از نظر گرامری را به‌زبان آورده، می‌توانید با گفتن این جمله‌ها از او تعریف کنید:
(تو تنهایی این رو حل کردی)
(از اینکه این‌طوری انجامش دادی خوشم اومد)
(جمله‌ی فوق‌العاده‌ای بود)
امیدواریم این نکته‌ها ایده‌های بهتری برای تقویت مهارت های فن بیان و سخنوری کودکان و نوجوانان در خانه به شما داده باشند. پیشنهاد می‌کنم این صفحه را در مرورگرتان ذخیره کنید و هر چند وقت نگاهی به آن بیندازید تا ایده‌های جدیدی به‌دست بیاورید. به کسانی که به دنبال چنین مطلبی هستند هم اطلاع بدهید.