مقدمه
همه ما در زندگی افرد دروغگویی را سراغ داریم. یک لاف زن حرفه ای فردی که حتی اگر تلاش هم کند، باز هم نمی تواند از دروغ گفتن دست بردارد. او در مورد هر چیز و همه چیز دروغ می گوید. دروغ، یکی از فراگیرترین بی اخلاقی هایی است که در جامعه وجود دارد.
البته مختص کشور خاصی هم نیست، همه جای دنیا گرفتارش هستند و البته راستگویی هم معیاری برای اعتبار بخشی به آدم هاست.
تشخیص راست گفتن و یا نگفتن فردی، یک موضوع چالشی در ارتباطات است.
چرا بعضي از آدم‌ها هميشه دروغ مي‌گويند چه عواملي باعث مي‌شود كه دروغ بگويند؟
*الگوهاي نامناسب
يكي از عواملي كه باعث مي‌شود افراد، به خصوص كودكان و نوجوانان به دروغگويي عادت كنند، وجود الگوهاي نامناسب است. اگر در خانواده‌اي والدين يا ديگر كساني كه با كودك و نوجوان زندگي مي‌كنند دروغ بگويند، ناخودآگاه و به طور غيرمستقيم زمينة دروغگويي را براي آنان فراهم ساخته‌اند. در واقع اولين درس دروغگويي را فرزندان از والدين و اطرافيان خواهند آموخت؛ زيرا خانواده اولين محيط تربيتي محسوب مي‌شود و گفتار، رفتار و به طوركلي طرز زندگي والدين در تربيت و شكل‌دهي رفتار فرزندان مؤثر است. وقتي كودكان دروغگويي را از والدين ياد گرفتند، به مرور زمان جزء شخصيّت آنها شده و در بزرگسالي نيز رفتار دروغگويي در آنها ظاهر مي‌شود.
*احساس حقارت و ضعف شخصيّت
يكي ديگر از عواملي كه باعث مي‌شود افراد هميشه دروغ بگويند، ضعف شخصيّت و احساس حقارتي است كه در آنها وجود دارد. افرادي كه احياناً در جهات مختلف توانايي لازم را نداشته و خود را حقير مي‌ببينند، تلاش مي‌كنند به هر نحوي كه ممكن است توجه ديگران را به خود جلب و ناتوانايي خود را به اين طريق جبران نمايند. از اين‌رو به رفتارهاي مختلفي از جمله درغگويي دست مي‌زنند. اغلب دربارة خود، ديگران و حوادث و رويدادها دروغ هاي باور نكردني مي‌گويند. رسول گرامي اسلام ـ صلي اللّه عليه و آله و سلّم ـ در اين‌باره مي‌فرمايد: «درغگو، دروغ نمي‌گويد مگر به سبب حقارتي كه در خود احساس مي‌كند».
*نيازهاي ارضاء نشده
عدّه‌اي از روانشناسان معتقدند كه دروغ نشان دهندة نيازها و تمايلات ارضاء نشدة افراد است. به هر ميزان نيازهاي ارضاء نشده در افراد بيشتر باشد، احساس كمبود در آنان بيشتر است و چون ارضاي آن نيازها به صورت طبيعي و واقعي نتوانسته است براي آنها محقق شود، سعي مي‌كنند به صورت تخيّلي و گفتن مطالب دروغ، خود را قانع سازند. اين امر در خصوص افرادي كه در زندگي‌شان كمتر مورد توجّه و محبّت والدين قرار گرفته‌اند، بيشتر صادق است. حتي دروغگويي در دوران بزرگسالي امكان دارد به سبب كمبود محبّت در دوران كودكي باشد.
*ترس از مجازات
يكي از مهم‌ترين علل دروغگويي در كودكان و بزرگسالان ترس از مجازات، خدشه‌دار شدن آبرو و جايگاه اجتماعي افراد است. افراد بزرگسال از ترس اين‌كه اگر هميشه راست بگويند ممكن است موقعيت اجتماعي‌شان را از دست بدهند، لذا براي حفظ آن به دروغ متوسّل مي‌شوند؛ امّا كودكان و نوجوانان از ترس مجازات و تنبيه والدين به دروغ پناه مي‌برند. مُچ‌گيري و بازجويي‌هاي والدين و مربيان گاه باعث مي‌شود كه فرزندان و دانش‌آموزان واقعيت‌ها را كتمان نموده و به تحريف واقعيت‌ها روي آورند. تحقيقي كه روي كودكان شش تا چهارده ساله انجام شده نيز اين مطلب را تأييد مي‌كند. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه 71 درصد علّت دروغگويي افراد را ترس تشكيل مي‌دهد.
*كم‌عقلي
يكي ديگر از عواملي كه باعث مي‌شود افراد دروغگويي كنند، كم‌عقلي آنان است. به اين معنا كه اگر تعقّل داشته باشند و پيامدهاي دروغ را درنظر بگيرند، هيچگاه دروغ نخواهند گفت. امّا وقتي مي‌بينيم مرتب دروغ مي‌گويند و هيچ توجّهي به پيامدهاي منفي دروغ و حكم اسلام دربارة آن ندارند، مي‌دانيم كه اين افراد از نيروي تعقّل و انديشة سالم برخوردار نيستند، اميرالمومنين علي ـ عليه السّلام ـ در اين‌باره مي‌فرمايد: «مَا كَذَبَ عاقلٌ» ؛ انسان عاقل دروغ نمي‌گويد».
*براي ايجاد ارتباط
گاهي افراد به دليل ضعف هايي كه در خود حس مي كنند و آن را براي خود مجاز نمي‌شمارند، براي ارتباط با ديگران مي كوشند روي اين نقاط ضعف را بپوشانند؛ از اين روي متوجه دروغ مي‌گردند. اگر در يك جمع نوعي ارزش حاكم باشد و شخص براي پيوستن به آن جمع از آن ارزش پذيرفته شده بي نصيب باشد، به نوعي مي كوشد با بستن دروغ خود را داراي صلاحيت نشان دهد. مثلا اگر در جمعي مدرك تحصيلي مهم باشد، شخصي به دروغ خود را آدمي تحصيل كرده و صاحب فكر جا بزند و كارهايي شبيه به آن.
*براي رسيدن به هدف
اگر اشخاص به هدفي متوجه اند و مي خواهند به هر قيمتي كه شده به آن دست بيابند يكي از راه هاي پيش رو و مدم دستي خود را درغ مي دانند و به آن متوسل مي شوند؛ مثل افرادي كه در خواستگاري از يك دختر خود را پولدار و صاحب نفوذ و امثال آن جا مي زنند.
چگونه دروغگو را بشناسیم؟؟
*به صورتش دقت کنید
شاید یک لبخند دلنشین بتواند احساسات صادقانه شما را گول بزند
اما آنچه که در چهره یک فرد دروغگو اتفاق می افتد چیزی نیست که از نگاه تیزبین شما مخفی بماند.
اگرچه شناسایی فرد دروغگو از این طریق کار دشواری است اما با دقت زیاد می توانید تشخیص بدهید
که آیا طرف مقابل شما دروغ می گوید یا خیر چرا که معمولا گونه های فردی که دروغ می گوید
سرخ می شود و دلیلش هم این است که فرد تا حدودی عصبی است و عصبانیت باعث سرخ شدن صورت بخصوص گونه ها می شود.
از دیگر نشانه هایی که می توانید تشخیص بدهید فرد مقابلتان دروغ می گوید ،
گشاد شدن سوراخ های بینی ، گاز گرفتن لب ها ، نفس های عمیق و سریع پلک زدن است.
در واقع این نشانه ها هر کدام بدین معناست که مغز در حال اضافه کاریست.
*آیا زبان بدن یک دروغگو را لو می دهد؟
برای اینکه مچ یک دروغگو را بگیرید خیلی مهم است که رفتار کلی او را بسنجید.
یک خصیصه برای تشخیص فرد دروغگو شناخته شده که در هماهنگی بین رفتارهای کلی در کنار ژست او ، از جمله صورت ، بدن ، صدا و گفتارش در تعامل با یکدیگر دیده می شود.
یک دروغگو ممکن است دست ها و پاهایش را به درون بدن خود جمع کند
و حرکت هایش را حین گفتگو به حداقل برساند و تلاش کند هر حرکتی در کمترین حالت ممکن اتفاق بیفتد.
یک دروغگو ممکن است دست هایش را پشت سرش رها کند و حرکت بدهد چون این حرکت نوعی بی قراری ناشی از عصبی بودن است.
* یک دروغگو چطور لبخند می زند؟
یک لبخند ساده گاهی می تواند از احساسات واقعی هر فردی ماسک را بردارد.
بنابراین برای شناسایی فرد دروغگو توجه بسیاری به نحوه لبخند زدن او بکنید همانطور که بقیه حرکاتش را زیر نظر دارید.
شاید موفق شوید ، احساس واقعی را که او سعی در پنهان کردنش دارد ، کشف کنید ؛ احساسی که می تواند
ترس ، عصبانیت یا اشمئزاز باشد. یادتان باشد وقتی لبخندی صادقانه و واقعی است که در چهره یک فرد هم لب ها بخندد و هم چشم ها.
و خب ، تشخیص این یکی کار سختی نیست.
* یک دروغگو چطور صحبت می کند؟
اگرچه تغییر در صدای یک فرد می تواند اخطاری به عنوان یک نشانه برای شناسایی فرد دروغگو باشد اما ،
کارشناسان معتقدند برای تشخیص اینکه آیا فرد دروغ می گوید یا نه شما باید نحوه صحبت کردن او و الگوی نفس کشیدنش را زیر نظر بگیرید.
اگر هر کدام از این دو مورد سرعت گرفته باشد
یا اینکه آهسته شده باشد ، احتمال اینکه همه آنچه که در حال شنیدنش هستید راست باشد بسیار کم خواهد بود.
*یک آدم دروغگو چه می گوید؟
یک فرد دروغگو معمولا از استفاده از واژه هایی مانند “اما” ، “به جز” ، “در حالیکه” و “نه” پرهیز می کند.
چرا که آنها با افکار وسیع پیچیده به مشکل برمی خورند. آنها همچنین از واژه “من” هم کمتر استفاده می کنند.
آنها سعی می کنند سراغ داستان های طولانی نروند و کمتر از ضمایر شخصی استفاده کنند.
*آیا یک فرد دروغگو رفتار نامشخصی دارد؟
کارشناسان معتقدند تغییرات در اساس رفتاری یک فرد -اینکه به طور کلی چگونه رفتار می کند- نکته ایست که شما باید در آن حسابی دقت کنید.
شما باید رفتارهای این فرد را در ژست هایش ، نحوه گفتار ، توناژ صدا و حرکات دست هایش با آنچه که از قبل از او دیده و می شناختید مورد بررسی قرار بدهید. یعنی آنچه را که در موقعیت فعلی برابر شما نشان می دهد با آنچه که قبلا از وی دیده اید مقایسه و ارزیابی کنید چون وقتی فردی دروغ می گوید این رفتارها تغییر می کند.
*او در برابر سوال ساده شما چه واکنشی نشان می دهد؟
وقتی از فردی سوال سختی بپرسید ، حتی اگر به دوردست ها هم خیره شود اتفاق عجیبی نیفتاده است. اما زمانیکه از فردی سوال ساده ای بپرسید و او نگاهش را از نگاه شما بدزدد ، حق دارید که درباره دروغگویی اش مشکوک شوید. به همین سادگی.
چگونه با افراد دروغگو رفتار کنیم؟
* قواعد بازی را بدانید
گاهی اوقات برملا شدن حقیقت و رو کردن دست افراد، عواقب خیلی بدتری از شنیدن آن دروغ و به روی خود نیاوردن دارد. لازم نیست تا احساس کردید کسی دروغ می‌گوید سریعا واکنش نشان بدهید. شرایط و موقعیتی را که در آن هستید، بسنجید. علت دروغ چیست؟ نتیجه‌ی پیگیری حقیقت به چه می‌انجامد؟ گاهی بهتر است در مقابل فرد دروغگو سکوت کنید و هیچ عکس‌العملی از خود نشان ندهید.
*شوخی کنید
بعضی دروغگوها چنان دروغ‌های بزرگی می‌بافند که نه تنها باورکردنی نیست بلکه خنده‌دار و مسخره نیز به نظر می‌رسد. این دروغ‌ها از ۸ فرسخی هم قابل شناسایی هستند. در این مواقع از شوخی کمک بگیرید. مثلا بگویید: «احیانا دماغت بیست سانت بلندتر نشده؟» یا شوخی‌های دیگری که فرد دروغگو را در موقعیت جدیدی قرار بدهد که امکان شوخی کردن برای او نیز فراهم بشود و بتواند در چرخشی رفتاری، حقیقت را بگوید و همه چیز را به پای شوخی بگذارد. این نوع رفتار با افراد دروغگو هم باعث می‌شود از شنیدن دروغ‌های دیگر مصون بمانید و هم آبروی فرد حفظ می‌شود.
*خود را به آن راه بزنید
روش دیگر رفتار با افراد دروغگو این است که خود را به آن راه بزنید. با به‌کارگیری این روش فرد مجبور به اعتراف می‌شود و در عین حال عزت نفس و آبرویش نیز حفظ می‌شود. وانمود کنید که حافظه‌تان یاری نمی‌کند و تا می‌توانید سؤالات ریز و درشت بپرسید. وقتی وارد جزئیات موضوع بشوید خیلی زود حقیقت آشکار می‌شود.
*با دروغگو صحبت کنید
اگر کمی دقیق‌تر فکر کنید، قطعا یادتان می‌آید که شخص شخیص شما هم در طول روز بارها دروغ می‌گوید. این ویژگی بسیار نامطلوب و زشت است و فجایع و مشکلات بسیاری در طول تاریخ از دروغ گفتن به بار آمده است، ولی به هر حال همه‌ی ما کم و بیش دروغ‌های ریز و درشت می‌گوییم. سعی کنید در مورد دروغی که شنیده‌اید خصوصی با دروغگو صحبت کنید و به نحوی با او حرف بزنید که آبرویش حفظ بشود. یادتان باشد برای اثبات ادعای خود باید دلایل کافی داشته باشید چون اگر مدارک کافی ارائه ندهید شاید همه چیز را گردن خودتان بیندازد و از گفتن حقیقت طفره برود.
*مواظب خودتان باشید
دانستن حقیقت حق همه‌ی ماست. چه دروغی که شنیده‌اید، خیلی بزرگ و نمایان باشد و چه حرفه‌ای و زیرپوستی گفته شده باشد. از حق خود دفاع کنید ولی حواس‌تان باشد اگر تصمیم گرفته‌اید دست دروغگو را رو کنید، عواقب این کار را در نظر بگیرید. ظرفیت فرد و سابقه‌ی روابط‌تان را کاملا بسنجید تا از اعصاب و احساسات خود محافظت کنید. یعنی چه؟ یعنی با در نظر گرفتن شرایطی که در آن هستید رفتار با افراد دروغگو را طوری مدیریت کنید که شأن هر دوی شما حفظ شده و گره از مشکل باز بشود. نگذارید دروغ‌هایی که شنیده‌اید به بحث و دعوا منجر بشود و اعصاب‌تان به هم بریزد. خود را به جای فرد بگذارید و با علم به اینکه دروغ گفتن حرکت ناشایستی است، سعی کنید ریشه و علت دروغگویی او را پیدا کنید.
بعضی افراد از روی ترس یا کمبود اعتماد به نفس دروغ می‌گویند. اما برخی دیگر دروغگوهای حرفه‌ای و قهاری هستند که سالیان دراز از عمر خود را با دروغ گذرانده‌اند و به چه منافع و دستاوردهایی که نرسیده‌اند. رفتار با افراد دروغگو، پیچیدگی‌های فراوانی دارد. اینکه بتوانید به درستی تشخیص بدهید کدام روش را برای برخورد با دروغگو انتخاب کنید، تا حد زیادی به شرایط شما بستگی دارد. به قول نیچه ناگوارترین نتیجه‌ی دروغ از دست رفتن و گسسته شدن پیوندهای اعتماد میان افراد است.